Brytyjscy naukowcy odtworzyli niemal kompletny mechanizm słynnego urządzenia sprzed 2 tysięcy lat, które znaleziono w starożytnym wraku w pobliżu greckiej wyspy Antykithiry, w roku 1902.
Datowane na lata conajmniej 150-100 p.n.e., (niektórzy sądzą, że powstało w III wieku p.n.e.) tajemnicze urządzenie nazwane przez niektórych “pierwszym komputerem analogowym”, spędza sen z powiek badaczom od chwili gdy w maju 1902 roku, grecki archeolog Valerios Stais, zauważył, że wśród przedmiotów wydobytych z odkrytego dwa lata wcześniej starożytnego wraku, znajduje się wykonana z brązu płyta, w której widoczne są koła zębate. Szybko się okazało, że jest to tylko część większej całości. Odkryto łącznie 82 fragmenty urządzenia, czyli najprawdopodobniej około 1/3 całości. Początkowo sądzono, że jest to młodszy artefakt, być może bardzo wczesny mechaniczny zegar, który przypadkowo znalazł się na starożytnym wraku, ale wkrótce potwierdzono starożytne datowanie. Dopiero w drugiej połowie XX wieku udało się ustalić, że mechanizm składał się z 37 kół zębatych z brązu, o średnicy od 1 do 17 cm. Koła były napędzane za pomocą korby z boku i poruszały kilkoma wskazówkami. Tarcza z przodu pokazywała ruch Słońca i Księżyca na tle zodiaku oraz używanego wówczas w Grecji kalendarza egipskiego z uwzględnieniem roku przestępnego co cztery lata. Ukazywała też fazy Księżyca. Tarcze z tyłu pozwalały synchronizować kalendarz słoneczny z księżycowym oraz przewidywać zaćmienia Słońca i Księżyca. Poprzez niewspółśrodkowe połączenie dwóch kół mechanizm odtwarzał nawet takie szczegóły, jak nierównomierny ruch Księżyca na niebie (zgodnie z teorią starożytnego astronoma Hipparcha). Mechanizm pozwalał też przewidywać momenty wschodów i zachodów ważniejszych gwiazd i gwiazdozbiorów oraz prawdopodobnie także pozycje pięciu znanych wówczas planet. Dotychczasowe próby rekonstrukcji nie były udane ponieważ nie zachowało się większość przedniej części urządzenia. Teraz, badacze z University Collego London, dzięki zastosowaniu komputerowych modeli 3D, odtworzyli “komputer” w całości i mają nadzieję, że wkrótce uda się zbudować działającą kopię. Jest to pierwszy model uzwględniający wszystkie dostępne części mechanizmu i naukowe opisy, znajdujące się na niektórych jego fragmentach. Odkrycie mechanizmu kazało zrewidować współczesną wiedzę o możliwościach technicznych starożytnych Greków. Umiejętności te pod rządami Rzymian zanikły, ich szczątki przetrwały w o wiele prostszych konstrukcjach Arabów i Bizantyjczyków. W muzeum w Oksfordzie zachowany jest XIII-wieczny mechanizm z Iranu, mający jednak tylko 8 kół. Dopiero w okresie renesansu pojawiły się mechanizmy o podobnej złożoności, a pierwsze przenośne planetarium zbudował George Graham w 1704. Wciąż pozostaje zagadką kto i dlaczego, ponad dwa tysiące lat temu, stworzył unikalny “komputer z Antykithiry”.
Pełny raport z badań: https://www.nature.com/articles/s41598-021-84310-w
Zdjęcia: UCL, wiki, Antykithera Mechanism Research Project, Travel with Bender.
