Frygata “Mentor” zatonęła w drodze do Anglii we wrześniu 1802, gdy przeciążona swoim ładunkiem, głównie marmurowymi płaskorzeźbami zdemontowanymi przez Lorda Elgina z ateńskiego Partenonu, próbowała przybić do portu na greckiej wyspie Kitera, położonej w pobliżu wybrzeża lakońskiego. Statek zatonął na głębokości 23 metrów bez strat załogi i zdecydowaną większość cennego ładunku wkrótce wydobyto przy pomocy lokalnych nurków. Mimo wyłowienia marmurowych arcydzieł z wraku przez Elgina, wśród poszukiwaczy skarbów pokutowało przekonanie, że na pokładzie wciąż znajduje się część bezcennego ładunku. Na przestrzeni ostatnich dwustu lat statek był wielokrotnie penetrowany. Obecny projekt prowadzony jest pod auspicjami Greckiego Ministerstwa Kultury i Zabytków Podwodnych i mimo kiepskiego stanu wraku, który był systematycznie plądrowany i niszczony przez poszukiwaczy, badacze są zaskoczeni skalą znalezisk. Do tej pory odkryto wiele starożytnych zabytków, w tym monety, biżuterię, amfory, skamieliny, a także mnóstwo przedmiotów z czasu zatonięcia okrętu – kilka sztuk broni, amunicję, butelki i wiele przedmiotów codziennego użytku. Ciekawostką są fragmenty starożytnych egipskich rzeźb, używanych w tamtym czasie jako balast, który sprzedawano po dotarciu do portu docelowego jako cenne pamiątki dla kolekcjonerów. Badacze planują powrót na “Mentora” w przyszłym sezonie i przeszukanie innych partii statku, nie wykluczając że gdzieś jeszcze znajdują się fragmenty słynnych marmurów..
Marmurami Elgina zwane są starożytne marmury partenońskie, wywiezione z Aten do Londynu przez lorda Elgina (Thomasa Bruce’a).
Thomas Bruce, 7. hrabia Elgin, w roku 1799 mianowany został ambasadorem brytyjskim w Imperium Ottomańskim, które obejmowało także terytorium Grecji z Atenami. Ponieważ chciał wykorzystać swój pobyt wTurcji w celu sporządzenia rysunków i odlewów gipsowych starożytnych rzeźb znajdujących się w Atenach, w celu ich wykorzystania dla ozdoby swojej nowej siedziby w Szkocji, w drodze do Konstantynopola zatrzymał się na Sycylii, gdzie zaangażował zespół złożony z malarzy, architektów i specjalistów w sporządzaniu odlewów gipsowych, który skierował do Aten, podczas gdy sam podążył do Konstantynopola. Zespół Elgina, pomimo otrzymania oficjalnego firmanu (zezwolenia) od rządu tureckiego na sporządzanie kopii i rysunków, napotykał w latach 1800–1801 stale trudności w dostępie do Akropolis ateńskiej, służącej wówczas jako turecka twierdza wojskowa. Elgin uzyskał wówczas drugi firman, w którym uprawnienia rozszerzone zostały na prowadzenie wykopalisk na terenie Akropolis i zabieranie „fragmentów kamienia ze starymi inskrypcjami lub rzeźbami”. Wykorzystano sprzyjająca koniunkturę polityczną: w tym samym czasie wojska brytyjskie pokonały armię Napoleona Bonaparte w Egipcie i rząd turecki spodziewał się odzyskać tę prowincję dzięki życzliwej współpracy z Brytanią. Zdejmowanie rzeźb i płaskorzeźb trwało od połowy 1801 do 1812 r. Ogółem pozyskano 56 płyt z liczącego 111 płyt pokrytego płaskorzeźbą fryzu, 15 (z 92) metop i 17 figur z tympanonów. Ponadto wywieziono jedną z kariatyd i kolumnę z Erechtejonu.
Prace te powodowały zniszczenia Partenonu. Stosowano łomy, piły i materiały wybuchowe. Wskutek działalności Lorda Elgina w języku francuskim uformował się termin „elginizm” (elginisme) oznaczający rabunkowe pozbawianie historycznych obiektów architektonicznych ozdób rzeźbiarskich.
W 1816 r. Elgin, doprowadzony do bankructwa swoim przedsięwzięciem, zmuszony został do zaoferowania Koronie Brytyjskiej marmurów do sprzedaży. Już wówczas legalność i etyczna strona przedsięwzięcia Elgina budziły w Brytanii wątpliwości, w znacznej mierze w wyniku popularności opublikowanego w roku 1812 r. poematu lorda Byrona Wędrówki Childe Harolda, w którym napiętnował on wywóz marmurów jako „splądrowanie krwawiącego kraju”. Byron ułożył też dystych Quod non fecerunt Gothi, fecerunt Scoti (łac. Czego nie zrobili Goci, to uczynili Szkoci). Marmury, zakupione przez rząd brytyjski, przekazane zostały następnie Muzeum Brytyjskiemu, w którym do dzisiaj się znajdują.
(Haaretz.com, wiki)
